Choroba Hashimoto – czy istnieją produkty zakazane?
Autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy (nazywane też chorobą Hashimoto) jest najpowszechniejszą chorobą o podłożu autoimmunologicznym i najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Niektórzy proponują leczenie choroby Hashimoto za pomocą restrykcyjnych diet eliminacyjnych i głoszą, że niektóre produkty są bezwzględnie zakazane. Chciałabym skonfrontować te zalecenia z wynikami badań naukowych i odpowiedzieć na pytanie:
Czy chorując na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy rzeczywiście trzeba eliminować niektóre produkty ze swojej diety?
1. Soja
Jednym z najczęściej zakazywanych produktów w diecie osoby z chorobą Hashimoto jest soja i produkty z niej wytworzone. Izoflawony sojowe rzeczywiście mogą zaburzać pracę TPO (peroksydazy tarczycowej), czyli enzymu biorącego udział w produkcji hormonów tarczycy. Jednak nie znaczy to wcale, że soję należy całkowicie eliminować ze swojej diety. Izoflawony wykazują takie działanie, kiedy są spożywane w dużych ilościach, przy jednoczesnym niedoborze jodu w organizmie lub innych problemach zdrowotnych (np. zaburzeniami wchłaniania substancji odżywczych w jelitach).
Kto może mieć niedobory jodu?
Głównym źródłem jodu w naszej diecie jest sól jodowana, a dodatkowo również ryby, po części nabiał. Osoby na diecie tradycyjnej, które nie wykluczają żadnych produktów ze swojej diety i nie ograniczają soli – raczej nie muszą martwić się niedoborem jodu. Jednak niektóre osoby mogą być w grupie ryzyka niedoboru tego składnika:
- osoby wykluczające nabiał z diety (np. z powodu alergii na białko mleka krowiego)
- osoby ograniczające sól (co jest zgodne z zaleceniami, bo sól zwiększa ryzyko nadciśnienia i raka żołądka)
- kobiety w ciąży i karmiące piersią (ze względu na większe zapotrzebowanie na jod)
- weganie (ponieważ nie jedzą nabiału, jajek i ryb, za to w ich diecie jest dużo soi)
Jeśli jesteś w grupie ryzyka, warto bardziej przyjrzeć się swojej diecie, żeby mieć pewność, że pokrywa zapotrzebowanie na jod. Weganki z niedoczynnością tarczycy powinny zwrócić szczególną uwagę na spożycie jodu z źródeł roślinnych (woda jodowana, wodorosty). Szczególnie ostrożne powinny być osoby z niedoczynnością tarczycy, które należą do więcej niż jednej z powyższych grup (np. weganki w ciąży, kobiety w ciąży ograniczające sól). Oprócz zadbania o podaż jodu, należy kontrolować poziom TSH i nie przekraczać 1-2 porcji soi dziennie, jedząc ją wymiennie z innymi warzywami strączkowymi (ciecierzyca, soczewica, fasola).
Dzienne zapotrzebowanie na jod (120-150 mcg) pokrywa:
- 1 łyżeczka soli jodowanej
- 0,5 łyżeczki soli + porcja ryby morskiej
- 1 litr wody z jodem
Dzienne zapotrzebowanie na jod w ciąży (220 mcg) pokrywa:
- 1 łyżeczka soli + 2 plastry sera żółtego
- 1 łyżeczka soli + porcja ryby morskiej
- 0,5 łyżeczki soli + 1 litr wody z jodem
Soja a wchłanianie lewotyroksyny
Nawet jeśli nie trzeba eliminować soi ze swojej diety, to zdecydowanie należy unikać jej w pierwszym posiłku po przyjęciu leku (lewotyroksyny – zazwyczaj Euthyroxu lub Letroxu). Białko sojowe zaburza wchłanianie lewotyroksyny. Owsiankę na napoju sojowym, jogurt sojowy lub dania z tofu lepiej w takiej sytuacji zjeść na inny posiłek, np. drugie śniadanie lub podwieczorek.
2. Warzywa krzyżowe
Kolejną „sławną” grupą produktów są warzywa krzyżowe, takie jak brokuły, kalafior, jarmuż, rzodkiewka, kapusta, brukselka. Przekonanie o konieczności eliminacji ich z diety wynika z zawartości w nich substancji antyodżywczych (goitrogennych) o nazwie glukozynolany. Ze wspomnianych związków powstają izotiocyjaniany, które mogą hamować pracę peroksydazy tarczycowej i zaburzać pracę tarczycy. To jednak nie znaczy, że trzeba rezygnować z jedzenia kapusty, bo wykazano, że te same związki mają działanie silnie przeciwnowotworowe!
Jak zmniejszyć ilość goitrogenów w warzywach krzyżowych?
- Poddawać je obróbce termicznej – w temperaturze 90 stopni enzym (o nazwie mirozynaza), który rozkłada glukozynolany do izotiocyjanianów zostaje dezaktywowany i traci swoje właściwości. Izotiocyjaniany wtedy nie powstają, więc nie stanowią zagrożenia dla tarczycy.
- A najlepiej gotować bez przykrycia – glukozynolany są substancjami lotnymi, więc ulotnią się wraz z parą wodą.
- Zachować umiar – opisano jeden przypadek ciężkiej niedoczynności tarczycy u 88-letniej kobiety, która codziennie przez rok jadła ponad kilogram surowej kapusty bok choy. Porcja surówki z kapusty raz na jakiś czas może się przy tym schować 😉
3. Zboża glutenowe
W przypadku choroby Hashimoto najczęściej wspomina się o konieczności eliminacji glutenu z diety. Jednak wskazaniem do diety bezglutenowej jest tylko celiakia (choroba trzewna), alergia i inne formy nietolerancji glutenu. Choroba Hashimoto bez współistniejącej nadwrażliwości lub alergii na gluten nie jest wskazaniem do diety bezglutenowej. Żeby nie być gołosłowną, załączam stanowisko POLSPEN (Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu) z 2018 roku w tej sprawie:
Stosowanie rygorystycznej diety bezglutenowej u pacjentów z chorobą Hashimoto jest uzasadnione jedynie w przypadku współistnienia celiakii. Błędem jest stosowanie diety bezglutenowej u pacjentów z chorobą Hashimoto bez wcześniejszych serologicznych badań przesiewowych w kierunku celiakii. Brak jest obecnie dowodów na to, że dieta bezglutenowa u osób z chorobą Hashimoto bez współistniejącej celiakii korzystnie wpływa na przebieg choroby.
Celiakia, podobnie jak Hashimoto, jest chorobą autoimmunologiczną. Choroby z kręgu autoagresji lubią ze sobą współistnieć i tak może być również w tym przypadku. Dlatego zdiagnozowanie choroby Hashimoto jest wskazaniem do dalszej przesiewowej diagnostyki w kierunku celiakii (i odwrotnie). Tym bardziej, że celiakia nie zawsze objawia się problemami żołądkowo-jelitowymi. U osób dorosłych zdarza się, że jedynym objawem celiakii jest nawracająca, niepoddająca się leczeniu niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Dieta bezglutenowa „na wszelki wypadek”?
Jeśli jednak odczuwasz objawy z przewodu pokarmowego po spożyciu glutenu, a nie zdiagnozowano u ciebie celiakii, możesz cierpieć na nieceliakalną nadwrażliwość na gluten/pszenicę. Nadal niewiele wiemy na temat tej jednostki chorobowej i nie dysponujemy odpowiednimi narzędziami do jej diagnozowania. Nieceliakalna nadwrażliwość może być uzasadnieniem dla stosowania diety bezglutenowej (lub z ograniczoną ilością glutenu), jednak najpierw należy wykluczyć inne przyczyny objawów. Nie należy diagnozować się na własną rękę!
Wspomniane objawy żołądkowo-jelitowe mogą wynikać z nietolerancji laktozy, zespołu jelita drażliwego (IBS) czy zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO), które często współwystępują z chorobą Hashimoto.
Ciemna strona diety bezglutenowej
Oczywiście stosowanie diety bezglutenowej jest bezwzględnie zalecane u osób chorujących na celiakię, co do tego nie mamy żadnych wątpliwości. Jednak podkreśla się również fakt, że stosowanie diety bezglutenowej może nieść za sobą ryzyko niedoborów pokarmowych. Zboża zawierające gluten (pszenica, orkisz, jęczmień, żyto), szczególnie w wersji pełnoziarnistej są bardzo zdrowym źródłem błonnika, żelaza, cynku czy witamin z grupy B.
Co więcej, wykazano że dieta oparta na gotowych, przetworzonych produktach bezglutenowych (np. pieczywie) może zwiększać ryzyko cukrzycy typu 2. Ryzyko cukrzycy w chorobie Hashimoto i tak jest już większe niż w populacji ogólnej.
Jednocześnie nikomu nie zaszkodzi zamiana produktów z oczyszczonej pszenicy na wersje pełnoziarniste! Chleb razowy na zakwasie, kasza jęczmienna pęczak, mąka żytnia pełnoziarnista, płatki orkiszowe, płatki żytnie – to wszystko zdrowe produkty, które warto włączyć do swojej codziennej diety.
4. Nabiał
Nietolerancja laktozy występuje częściej u osób z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy niż u osób zdrowych. Jednak nawet nietolerancja laktozy nie jest równoznaczna z koniecznością wykluczania nabiału ze swojej diety. Aktualnie możemy kupić produkty nabiałowe wzbogacone w laktazę, czyli enzym rozkładający laktozę na cukry proste. To właśnie brak/niedobór tego enzymu odpowiada za objawy żołądkowo-jelitowe u osób z nietolerancją. Poza tym nie wszystkie produkty nabiałowe mają taką samą ilość laktozy, np. ser żółty ma jej niewiele. Ponadto fermentowane produkty mleczne, takie jak kefir czy maślanka, często są dobrze tolerowane. Jednak u niektórych osób objawy mogą być tak silne, że konieczne jest całkowite wykluczenie nabiału z diety.
W przypadku trudnej do wyrównania niedoczynności tarczycy i utrzymującego się podwyższonego TSH (mimo zwiększenia dawki L-tyroksyny), warto zastanowić się, czy nie wynika to właśnie z nierozpoznanej nietolerancji laktozy.
Część osób zaleca rezygnację z nabiału ze względu na zawarte w nim białko mleka – kazeinę. Nie ma jednak dowodów naukowych, które potwierdzałyby, że kazeina nasila reakcję zapalną u osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Podobnie, nic nie wskazuje na to, by dieta bezmleczna była konieczna i skuteczna w terapii choroby Hashimoto.
5. Kasza jaglana
Kasza jaglana, podobnie jak warzywa kapustne, zawiera składniki goitrogenne, czyli działające podobnie do leków przeciwtarczycowych. Dokładnie chodzi o grupę trzech związków, o zbiorczej nazwie glikozyloflawony. Wykazano, że na obszarach tropikalnych, gdzie proso stanowi podstawę wyżywienia wiejskiej ludności, częściej występuje wole endemiczne. Jest to patologiczne powiększenie tarczycy związane z chronicznym niedoborem jodu.
Wszystko zależy od ilości
Jak więc nietrudno się domyślić, kasza jaglana może zaburzać pracę tarczycy, ale tylko wtedy, gdy jest spożywana codziennie w dużych ilościach. Dodatkowym czynnikiem jest powtarzający się niedobór jodu w diecie.
Wniosek nasuwa się więc sam. Ani jaglanka na deser, ani sałatka z tofu, ani porcja brokułów do obiadu nie zaszkodzą osobom z niedoczynnością tarczycy. Jeśli jednak ktoś będzie codziennie jadł kaszę jaglaną na mleku sojowym zaraz po spożyciu L-tyroksyny, następnie dużą porcję surowej kapusty do obiadu, a na kolację tofu z brokułami – efekt może być z goła inny. Wszystko, jak zawsze, zależy od ilości.
Źródła:
https://ncez.pl/abc-zywienia-/fakty-i-mity/czy-stosowac-diete-bezglutenowa-w-chorobie-hashimoto-
https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/jod-w-diecie—–jak-uniknac-niedoboru-